Bàn ủi con gà, hiện vật trưng bày tại Bảo tàng Lâm Đồng
Trong quá trình di cư lên Đà Lạt lập nghiệp, người Việt từ khắp mọi miền đất nước đã mang theo nhiều vật dụng từ quê hương đến xứ sở sương mù. Để đến ngày nay, những vật dụng ấy đã trở thành những hiện vật quý giá, mang trong mình giá trị của thời gian. Một trong những vật dụng đặc trưng và phổ biến hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Lâm Đồng phải kể đến chính là bàn ủi (bàn là) con gà.
Bàn ủi con gà được trưng bày tại Bảo tàng Lâm Đồng
Nói về xuất xứ, bàn ủi con gà xuất hiện ở Pháp cách đây hơn 200 năm, dùng để ủi phẳng âu phục lúc bấy giờ. Theo chân người Pháp vào Việt Nam, bàn ủi con gà dần trở thành vật dụng quen thuộc của nhiều gia đình Việt từ thời Pháp thuộc và vẫn được sử dụng phổ biến tới thập niên 90 của thế kỷ XX. Chiếc bàn ủi con gà được ghi nhận lần đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam vào khoảng năm 1930 được đúc bằng kim loại tại Huế có hình tượng và kiểu dáng giống nguyên mẫu ở Pháp.
Cấu tạo bàn ủi con gà gồm hai phần chính là thân và nắp. Bàn ủi được đúc nguyên khối bằng kim loại (đồng, gang, sắt), riêng phần tay cầm được làm bằng gỗ để cách nhiệt. Thân bàn ủi hình mũi thuyền, bên trong rỗng là nơi chứa than đốt nóng tạo nhiệt để ủi quần áo. Sát phần đế, dọc hai bên thân là dàn lỗ thoát hơi với số lượng từ 7 - 12 lỗ mỗi bên, tùy kích thước của bàn ủi.
Bộ phận đặc biệt nhất, nó còn tạo nên tên gọi của bàn ủi chính là chốt khóa hình con gà ở trên nắp. Chốt này dung để mở hoặc đóng phần thân bàn ủi chứa than hồng. Có thông tin cho rằng, “con gà” này có khi được chế tạo bằng “đồng lạnh”, một loại vật liệu đặc biệt có khả năng cách nhiệt tốt để tránh hấp thụ nhiệt từ than nóng trong thân bàn ủi, giúp người dùng khi sờ vào con gà (để mở hoặc đóng nắp) sẽ không bị phỏng tay. Vì vậy, người ta cho rằng bàn ủi có con gà bằng đồng lạnh rất có giá trị và được các nhà sưu tầm cổ vật săn lùng (!).
Chốt khóa hình con gà trên nắp bàn ủi
Bàn ủi con gà dùng để ủi phẳng quần áo, nhờ tác động nhiệt của than nóng và sức nặng của bàn ủi. Khối lượng khá nặng của bàn ủi con gà do được đúc nguyên khối, kết hợp với độ nóng của than hồng bên trong tạo ra sức ép để quần áo phẳng nhanh hơn.
Khi muốn ủi đồ, người ta đốt than để cho vào thân bàn ủi. Sau đó đậy nắp, đóng chốt con gà lại, chờ cho thân bàn ủi nóng lên là có thể ủi. Quần áo trước khi ủi cần phải làm ẩm bằng cách rảy nước lên vải để không bị cháy, vì bàn ủi con gà không thể điều chỉnh nhiệt độ dễ dàng như các loại bàn ủi điện sau này. Trong quá trình ủi, nếu nhiệt độ bớt nóng thì mở nắp và tiếp tục bỏ thêm than hồng vào; còn khi nhiệt độ quá nóng thì lấy bớt than ra.
Bàn ủi con gà mang theo hơi thở của thời gian, gắn liền với trang phục veston, comple lịch lãm của các quý ông, những tà áo dài thướt tha, thanh lịch của các quý cô trên đường phố Đà Lạt năm xưa. Có thể nói, vật dụng thân thuộc này đã góp phần tạo nên sự phẳng phiu, chỉn chu cho những bộ âu phục, để tôn vinh lên nét đẹp thanh lịch của người Đà Lạt. Trải qua bao biến đổi thăng trầm của dòng đời, bàn ủi con gà dần được thay thế bởi bàn ủi điện tiện dụng hơn, kết thúc sứ mệnh đã gắn bó với nhiều gia đình và chỉ còn là hoài niệm của người Đà Lạt.
Để góp phần lưu giữ ký ức đẹp một thời, Bảo tàng Lâm Đồng sưu tầm nhiều hiện vật, kỷ vật của người Đà Lạt xưa qua nhiều giai đoạn. Trong đó, bản ủi con gà sử dụng từ thập niên 1940 là một trong số những vật dụng được nhiều khách tham quan thích thú. Đây là chiếc bàn ủi gang đúc nguyên khối, chiều dài 19cm, rộng 10cm và chiều cao 19cm. Ngắm chiếc bàn ủi gợi nhớ bao năm tháng xưa cũ, người xem như ngược về quá khứ, để cảm nhận nhịp sống, nếp sống của Đà Lạt xưa với những hoài niệm thật khó quên.
Tại phần trưng bày “Đà Lạt xưa”, cùng với bàn ủi con gà, nhiều hiện vật mang dánh dấp của một Đà Lạt ngày ấy đang chờ du khách đến tham quan, khám phá. Đồng thời, trải nghiệm qua những thành tựu khảo cổ học, đặc trưng văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, hay ký ức những năm tháng kháng chiến gian lao, anh dũng của quân và dân Lâm Đồng tại Bảo tàng Lâm Đồng sẽ mang đến nhiều điều thú vị mà du khách không thể bỏ lỡ.
Hoàng Hiền
Tin mới
- Tìm hiểu các bảo vật thuộc văn phòng tứ bảo trong cung vua Nguyễn được lưu giữ tại Bảo tàng Lâm Đồng - 28/10/2024 03:00
- Độc đáo các bức trấn phong trong sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 25/10/2024 10:45
- Những điều thú vị về đỉnh thờ trong sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 25/10/2024 10:38
Các tin khác
- Một số nông cụ truyền thống trong nghề trồng lúa nước của người Cơho Srê tại Bảo tàng Lâm Đồng - 21/10/2024 06:46
- Tìm hiểu về “thủy trì” trong Sưu tập Cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 14/10/2024 07:26
- Những cổ vật cung đình triều Nguyễn biểu trưng cho quyền lực tại Bảo tàng Lâm Đồng - 10/10/2024 09:00
- Thông đỏ ở Lâm Đồng - 20/09/2024 03:04
- Thông năm lá Đà Lạt - 11/09/2024 03:10