Tìm hiểu các bảo vật thuộc văn phòng tứ bảo trong cung vua Nguyễn được lưu giữ tại Bảo tàng Lâm Đồng
Triều Nguyễn là triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam, với 143 năm tồn tại (1802-1945). Trải 13 đời vua trị vì qua những thời điểm thăng trầm khác nhau, triều Nguyễn đã để lại cho hậu thế nhiều di sản văn hóa có giá trị, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, như: Quần thể di tích cố đô Huế, Nhã nhạc - âm nhạc cung đình Việt Nam, Mộc bản triều Nguyễn, hay Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế. Bên cạnh đó, triều Nguyễn cũng để lại rất nhiều hiện vật hoàng cung độc đáo, trong đó có các hiện vật “văn phòng tứ bảo”, mà hiện nay Bảo tàng Lâm Đồng may mắn được bảo tồn và giới thiệu đến công chúng.
Thủy trì ngọc
“Văn phòng tứ bảo” (bốn vật quý nơi văn phòng) là bốn vật dụng thiết yếu (gồm bút, nghiên, giấy, mực), liên quan đến việc viết, vẽ tranh của vua chúa, quan lại, nho sĩ, thầy thuốc. Ngoài ra, “văn phòng tứ bảo” còn được hiểu bao gồm cả các vật dụng khác, như chặn giấy, ống bút, gác bút, thủy trì, mà người xưa rất xem trọng.
Các bảo vật thuộc văn phòng tứ bảo dùng trong hoàng cung nhà Nguyễn do ngự xưởng chế tạo có kỹ thuật khá tinh xảo, chủ yếu được chế tác từ ngọc, hoặc kết hợp với chất liệu khác như gỗ, ngà, vàng, bạc. Trong bộ sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng, đa phần các hiện vật có khung niên đại từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, một số ít hiện vật xác định được niên đại cụ thể.
Triều Nguyễn lấy Nho giáo làm nền tảng tư tưởng xã hội, bên cạnh Phật giáo đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần. Vì vậy, những giá trị thẩm mỹ cơ bản của xã hội bấy giờ đều xuất phát từ văn hóa Nho giáo và Phật giáo. Các đồ án hoa văn, họa tiết trang trí trên hiện vật (gồm các nhóm chính: các loại trái cây, hoa lá, con vật cách điệu, chữ viết trang trí), trong sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng cũng thể hiện điều này.
Chúng ta cùng khám phá một số hiện vật được chế tác bằng đá ngọc với nhiều kiểu dáng và chủng loại khác nhau thuộc “văn phòng tứ bảo” trong cung vua Nguyễn, được lưu giữ và giới thiệu tại Bảo tàng Lâm Đồng:
Bút ngọc
Trong bốn vật quý nơi văn phòng, bút đứng hàng đầu vì không có bút thì không thể thi triển tài năng của các bậc hiền sĩ. Thời cổ đại, người ta chủ yếu dùng lông ngỗng, lông báo, lông chim trĩ, lông thỏ... để làm bút, thân bút được làm từ tre, gỗ, gốm, các loại đá quý. Kinh nghiêm chọn bút tốt của người xưa: khi nhúng vào mực, ngọn bút thuôn nhọn dần đến đầu bút, tất cả các sợi lông phải đều đặn từ chân lông đến đầu lông, không xiên qua lệch lại, xung quanh lông bút không bị lõm hoặc phình ra sẽ tạo nét vẽ, nét chữ viết thanh thoát.
Trong nhóm hiện vật văn phòng tứ bảo, có chiếc bút được chế tác bằng đá ngọc màu trắng, gồm hai phần quản bút và nắp bút. Phần quản bút hình trụ tròn đều, một đầu gắn lông bút màu nâu nhạt. Đầu trên của bút gắn một đai nhỏ bằng vàng, trang trí hoa văn rất tinh xảo. Trên thân bút khắc hai dòng chữ Hán “Ngự diên văn bảo” và “Tự Đức nguyên niên” (tạm dịch: Đồ dùng của vua tại văn phòng, chế tác năm đầu tiên đời vua Tự Đức, 1847).
Nghiên mực
Nghiên là dụng cụ dùng để mài và chứa mực tàu khi viết chữ Hán, mà chủ nhân luôn xem là vật quý, thường được chế tác từ đá ngọc, mã não, cẩm thạch dành cho vua chúa, quan lại, còn học trò nghèo thì dùng những chiếc nghiên bằng sành, gốm. Trên nghiên có một chỗ nhỏ để chứa nước hoặc mực và một mặt phẳng để mài mực. Người ta sẽ dùng bút lông chấm mực đã mài ở nghiên để viết.
Các nghiên mực trong nhóm hiện vật văn phòng tứ bảo lưu giữ tại Bảo tàng Lâm Đồng phần lớn là loại có nắp, được làm cách điệu giống các loại hoa trái trong tự nhiên, mang ý nghĩa tốt đẹp. Trong số này có 4 chiếc làm hình trái đào cách điệu với hàm ý mong muốn chủ nhân được trường thọ và may mắn. Trong 4 chiếc nghiên khác, có hai chiếc nghiên bằng ngọc, bên ngoài bọc một lớp vỏ gỗ hình chữ nhật, có bề mặt tạo dáng hình quả lựu, phía cuống có lỗ đựng mực và cành cuống lá, nghiên đã bị mất nắp. Một chiếc nghiên có hình dáng chiếc hài, mặt trên khoét lỗ sâu, quanh thành có gờ để đậy nắp, dưới đáy có 3 chân, trang trí một vài hoa văn mây. Một chếc nghiên được chế tác từ ngọc màu xanh, không có nắp. Mặt ngoài của nghiên để lớp vỏ đá tự nhiên, mặt trong khoét lõm, khắc các đường gân lá rất sinh động.
Thủy trì
Thủy trì là vật dùng để đựng nước và rửa bút sau khi viết chữ Hán, có nhiều chất liệu (từ đá ngọc, mã não, đến kim loại, gốm sứ) và kích thước khác nhau, tùy vào địa vị của người sử dụng. Trong sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng, tất cả các chiếc thủy trì đều được làm bằng ngọc. Trong đó có những chiếc tạo hình theo kiểu tách uống nước, chế tác từ ngọc nguyên khối màu trắng ngà hoặc trắng đục, phỏng theo những cánh hoa hoặc lá sen cách điệu.
Những hiện vật thủy trì còn lại mang phong cách chế tác khác nhau. Một chiếc làm từ đá ngọc màu trắng xanh, dáng hình quả tròn dẹt, đáy bằng, đế thấp, bụng phình, miệng khum tròn, xung quanh chạm cành, hoa lá và 3 bông hoa lớn đang nở với kỹ thuật tinh xảo. Một chiếc bằng ngọc đặt trên đế gỗ màu nâu đen, chạm cành dây lá. Một chiếc chế tác bằng ngọc trong suốt, hình một chiếc lá mềm mại với bề mặt lõm để đựng nước, xung quanh trang trí các tua dây leo xoắn ốc. Một chiếc tạo dáng con kỳ lân trong tư thế nằm, trên lưng khoét lỗ tròn để đựng nước, xung quanh trang trí nhiều hoa văn hình mây cách điệu. Thủy trì được đặt trên đế gỗ chạm phỏng hình kỳ lân, bốn chân kiểu chân thú. Loại thủy trì này còn có công dụng là vật trang trí trong thư phòng triều Nguyễn.
Gác bút
Gác bút là vật dùng làm giá đỡ bút lông khi nghỉ bút, đây cũng là vật góp sức không nhỏ trong việc học tập và sáng tác của các nho sĩ. Trong nhóm hiện vật thuộc bộ văn phòng tứ bảo tại Bảo tàng Lâm Đồng có những chiếc gác bút khá độc đáo. Có một gác bút được chế tác từ đá ngọc, màu trắng đục, hình chữ nhật, hai đầu uốn cong tạo hình chiếc cầu, được đặt trên đế ngà hình hộp chữ nhật, 4 mặt được khắc trang trí hoa và hoa văn kỷ hà, hoa lá và sơn màu nâu đỏ. Một chiếc gác bút cũng được làm từ đá ngọc màu trắng xanh, thân hình chữ nhật, hai đầu có hai chân lớn được làm theo kiểu cuộn hai đầu vuông góc, chính giữa được chạm thủng một vòng hình elip, trang trí cành hoa, lá và chim. Một chiếc gác bút được làm phỏng theo hình núi, trên bề mặt chạm thủng trang trí hình một ông lão chống gậy đứng cạnh gốc cây tùng, phía trước có một con chim hạc lớn. Các hình khắc trang trí này là những biểu tượng của sự trường tồn, với mong muốn chủ nhân sử dụng có cuộc sống trường thọ.
Ống cắm bút
Ống cắm bút luôn là vật được cả vua, quan lẫn thứ dân đều coi trọng. Ống cắm bút gồm 3 loại: nhỏ, trung và lớn, trong đó loại nhỏ dùng trong các văn phòng, loại trung và lớn dùng cắm các lại bút lớn chuyên viết thư pháp. Ống cắm bút trong sưu tập được chế tác từ loại đá ngọc màu trắng xám và màu trắng ngà có hình trụ tròn đều, đáy bằng, miệng đứng, toàn thân được mài nhẵn, đánh bóng làm nổi lớp vân ngọc tự nhiên rất sinh động.
Các hiện vật thuộc “văn phòng tứ bảo” trong sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng khá phong phú về loại hình, kiểu dáng và một số được trưng bày, giới thiệu tại cung Nam Phương Hoàng hậu. Qua đó nhằm quảng bá, phát huy giá trị của sưu tập hiện vật cung đình triều Nguyễn nói chung, trong đó có các hiện vật thuộc nhóm “văn phòng tứ bảo”, giúp công chúng có thêm những trải nghiệm thú vị và những thông tin bổ ích khi tìm hiểu về triều đại nhà Nguyễn - triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam.
Hà Thị Hạnh
Các tin khác
- Độc đáo các bức trấn phong trong sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 25/10/2024 10:45
- Những điều thú vị về đỉnh thờ trong sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 25/10/2024 10:38
- Bàn ủi con gà, hiện vật trưng bày tại Bảo tàng Lâm Đồng - 25/10/2024 10:29
- Một số nông cụ truyền thống trong nghề trồng lúa nước của người Cơho Srê tại Bảo tàng Lâm Đồng - 21/10/2024 06:46
- Tìm hiểu về “thủy trì” trong Sưu tập Cổ vật cung đình triều Nguyễn tại Bảo tàng Lâm Đồng - 14/10/2024 07:26