Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

  • hinh1.jpg
  • hinh2.jpg
  • hinh3.jpg

Đổi mới công tác trưng bày, tuyên truyền từ cơ sở lý luận và thực tiễn hoạt động của Bảo tàng Lâm Đồng

Bảo tàng là thiết chế văn hóa có chức năng sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu, trưng bày và giới thiệu di sản văn hóa, bằng chứng vật chất về thiên nhiên, con người, môi trường sống của con người nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập, tham quan và hưởng thụ văn hóa của công chúng. Trong giai đoạn hiện nay, bảo tàng nói chung và Bảo tàng Lâm Đồng nói riêng đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới, đặt ra vấn đề cần phải làm gì và làm như thế nào để bảo tồn và phát huy tốt nhất những giá trị văn hóa của địa phương.

cac be mam non tham quan bao tang alm dong
Các bé mầm non tham quan, trải nghiệm thực tế tại Bảo tàng Lâm Đồng

Từ cơ sở lý luận bảo tàng

Việc đổi mới trưng bày là rất quan trọng, có thể là thay đổi từng phần hoặc hoàn toàn các trưng bày bảo tàng, bao gồm cả việc đổi mới nội dung, hình thức và các hoạt động phục vụ công chúng. Hay nói cách khác, cần loại bỏ tư duy trưng bày cũ và tiếp cận phương pháp trưng bày mới (bao gồm cả việc xây dựng các chương trình giáo dục, chương trình công chúng). Một điểm quan trọng nữa của đổi mới trưng bày, hoán đổi hiện vật là giúp thực hiện công tác bảo quản, bảo vệ lâu dài tuổi thọ của hiện vật, đặc biệt là các hiện vật nhạy cảm với ánh sáng, khí hậu như hiện vật giấy, vải, da… Hơn nữa, việc thay đổi hiện vật trưng bày cũng là cơ hội đổi mới nội dung thuyết minh, giới thiệu trưng bày, sẽ có nhiều ý nghĩa hơn đối với những khách trở lại tham quan nhiều lần.

Khái niệm trưng bày nói chung, là những miếng xếp hình khi được tập hợp lại sẽ tạo nên một hình ảnh hay một câu chuyện có ý nghĩa. Còn với bảo tàng, mục đích truyền đạt những câu chuyện về cuộc sống, về con người, về văn hoá, lịch sử, xã hội..., thì trưng bày chính là phương tiện truyền tải các thông điệp hữu hiệu nhất. Trưng bày phản ánh kết quả, chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học của bảo tàng và là cầu nối giữa công chúng với các hiện vật bảo tàng.

Định nghĩa trưng bày theo bảo tàng học Nga, đó là một phần sưu tập của bảo tàng được triển lãm cho người xem; là hệ thống đối - không gian tổng thể, trong đó hiện vật bảo tàng và những tài liệu trưng bày khác được kết hợp lại bởi ý tưởng khái niệm (khoa học và nghệ thuật). Quan điểm của các nhà bảo tàng học Tây Âu và Mỹ cho rằng, trưng bày là một trong những phương tiện quan trọng để một bảo tàng tự giới thiệu về mình. Các phần trưng bày giới thiệu các sưu tập hiện vật của bảo tàng với công chúng, đem đến cho họ những cảm nhận giàu tính giáo dục, khai sáng trí tuệ và tạo niềm tin cho công chúng. Theo bảo tàng học Trung Quốc, trưng bày bảo tàng là quần thể hiện vật được sắp xếp theo chủ đề, trình tự và hình thức nghệ thuật nhất định, trong một không gian nhất định nhằm giáo dục một cách trực quan, truyền bá những thông tin văn hóa, khoa học và đáp ứng nhu cầu thưởng thức thẩm mỹ…
Rõ ràng có rất nhiều định nghĩa, quan điểm khác nhau về trưng bày bảo tàng, nhưng tựu trung lại, trưng bày là việc sắp xếp, giới thiệu hiện vật bảo tàng một cách khoa học và nghệ thuật, nhằm mục đích phục vụ nghiên cứu, giáo dục và thưởng thức. Các hiện vật trưng bày là những vật chứng, chứng tích còn lưu lại tại bảo tàng là cơ sở giúp người dân hiểu biết sâu sắc hơn về cội nguồn, từ đó có ý thức coi trọng những giá trị truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc, ý thức được trách nhiệm của mình đối với quê hương đất nước, biết giữ gìn và phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc.

Trong 6 khâu công tác chuyên môn của Bảo tàng, thì công tác trưng bày là khâu hết sức quan trọng ở góc độ là cầu nối trực tiếp giữa bảo tàng với công chúng. Thông qua các hiện vật trưng bày, khách tham quan, đặc biệt là công chúng trẻ sẽ hiểu biết hơn về lịch sử, về cội nguôn dân tộc, khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Từ đó, tiếp thu một cách tự giác về tình yêu quê hương, đất nước, bổ sung những tri thức mới về mọi mặt của đời sống xã hội, cũng như những kết quả nghiên cứu khoa học đa ngành.
Công tác Tuyên truyền cũng là một trong những công tác quan trọng của Bảo tàng, luật Di sản văn hóa khẳng định nhiệm vụ, chức năng giáo dục của bảo tàng là hết sức quan trọng: “Bảo tàng là nơi bảo quản và trưng bày các sưu tập về lịch sử, tự nhiên và xã hội, nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, giáo dục, tham quan và hưởng thụ văn hóa của nhân dân”. Công tác này góp phần tuyên truyền về lịch sử, chính trị, về các giá trị văn hóa truyền thống thông qua các di sản văn hóa đang được gìn giữ tại bảo tàng. Đồng thời quảng bá hình ảnh của bảo tàng đến với công chúng trong và ngoài nước.

Theo Báo cáo công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam năm 2021 của Cục Di sản văn hóa thì cả nước hiện có 181 bảo tàng (gồm 128 bảo tàng công lập và 52 bảo tàng ngoài công lập), nhưng số bảo tàng hoạt động thật sự có hiệu quả lại rất ít. Đa số các bảo tàng lâu nay đều có cách nghĩ, cách làm vốn đã “ăn vào nếp” với mô hình thường thấy là các phòng trưng bày hiện vật sắp xếp theo trình tự thời gian. Tùy thuộc kết quả sưu tầm mà các bảo tàng có số lượng hiện vật khác nhau. Hoạt động của phần lớn bảo tàng còn đơn điệu, chưa hấp dẫn khách tham quan, dẫn đến tình trạng vắng người, khách tham quan thường chỉ đến một lần và ít quay lại.

Sự thiếu vắng và giảm sút khách tham quan tại các bảo tàng hiện nay có nguyên nhân chính từ sự lạc hậu, chậm đổi mới trong hoạt động của bảo tàng, không nắm bắt và đáp ứng nhu cầu đa dạng của công chúng. Rõ ràng, nếu hoạt động của bảo tàng không lấy khách tham quan làm trung tâm, không lấy mục tiêu phục vụ cộng đồng làm trọng yếu thì tất yếu sẽ bị đào thải. Do vậy, việc thay đổi cách tổ chức, vận hành hoạt động của Bảo tàng theo hướng hiện đại, phù hợp với xu thế chung và nhu cầu của cộng đồng đang là một đòi hỏi bức thiết.

Đến thực trạng công tác trưng bày, tuyên truyền
Từ khi thành lập Bảo tàng Lâm Đồng đến nay, công tác trưng bày, tuyên truyền đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Năm 1999, nhà trưng bày mới khánh thành, trưng bày hơn 2.000 hình ảnh, tư liệu, hiện vật. Các nội dung trưng bày khoa học, hiện vật phong phú, đa dạng, hệ thống ánh sáng đáp ứng cơ bản nhu cầu khách tham quan, không gian trưng bày rộng, thoáng, thuyết minh hướng dẫn nhiệt tình, chu đáo… Lượng khách đến tham quan Bảo tàng Lâm Đồng tăng hàng năm, có năm hơn 60.000 lượt khách tham quan, nghiên cứu, học tập.

Hoạt động của Bảo tàng Lâm Đồng hiện vẫn còn những khó khăn, hạn chế. Mặc dù thường xuyên chỉnh lý, bổ sung các chuyên đề, trưng bày thêm nhiều hiện vật gốc, đổi mới chất liệu, bổ sung trang thiết bị, hình thức, mỹ thuật trưng bày, cập nhật thông tin hiện vật, khai thác chuyện kể của hiện vật, làm cho hệ thống trưng bày sống động, hấp dẫn hơn. Tuy nhiên vẫn chưa thực sự đổi mới trưng bày một cách toàn diện, sâu sắc, tạo bước đột phá từ nội dung đến hình thức, kỹ thuật, mỹ thuật trưng bày, chưa tạo các không gian tương tác với công chúng, chưa tổ chức được các không gian trải nghiệm, khám phá, các hoạt động giáo dục chưa đa dạng, hấp dẫn…

Hệ thống hướng dẫn tham quan tự động, các công nghệ hiện đại có tính tương tác cao trong trưng bày như công nghệ in 3D tạo ra những hiện vật mô phỏng để người xem có thể cầm nắm tạo cảm giác chân thực trong trưng bày, công nghệ thực tế ảo 3D để du khách trải nghiệm vào không gian tái tạo, thuyết minh tự động… chưa được đầu tư ứng dụng.

Công tác tuyên truyền tuy đã thực hiện giới thiệu, quảng bá hoạt động của Bảo tàng Lâm Đồng trên Wedsite, Facebook, tuyên truyền trực tiếp và gián tiếp đến các công ty du lịch, lữ hành trong và ngoài tỉnh, làm các clip phim tài liệu, phát hành ấn phẩm, nhưng chưa thực hiện được các chương trình quảng bá, phát triển công chúng, xã hội hóa hoạt động của bảo tàng, chưa thường xuyên thực hiện thăm dò dư luận xã hội, chưa xây dựng mạng lưới cộng tác viên, chưa tạo mối quan hệ hợp tác, phối hợp chặt chẽ với các địa phương, cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan để phát triển hoạt động của bảo tàng.

Một số đề xuất, kiến nghị

Từ những bất cập trong công tác trưng bày, tuyên truyền của Bảo tàng Lâm Đồng nêu trên, xin đưa ra một số đề xuất, kiến nghị như sau:

Thứ nhất, việc đổi mới ứng dụng công nghệ hiện đại trong trưng bày để hỗ trợ chuyển tải các thông điệp của bảo tàng đến với khách tham quan, tạo sự sinh động, hấp dẫn trong nội dung trưng bày ngày càng trở thành nhu cầu bức thiết. Khách tham quan đến với Bảo tàng không chỉ xem và nghe về nội dung trưng bày mà bản thân họ muốn được khám phá, trải nghiệm, tham gia vào các hoạt động của bảo tàng.

Thứ hai, Bảo tàng có thể mô phỏng các hiện vật bằng phương pháp in 3D để khách tham quan có thể dễ dàng tiếp cận với hiện vật hay tạo không gian ảo để người xem tương tác với câu chuyện tự nhiên, lịch sử… Ngoài ra cần đầu tư các thiết bị công nghệ nhằm hỗ trợ thông tin cho khách tham quan như hệ thống hướng dẫn tham quan tự động, hệ thống thông tin bằng màn hình cảm ứng cung cấp đầy đủ thống tin cho khách tham quan về các tư liệu, hiện vật đang trưng bày qua tương tác với người dùng.

Thứ ba, sớm tính toán thiết kế, bố trí không gian tương tác phù hợp cho khách tham quan, như phòng khám phá, giáo dục, trải nghiệm, gắn với việc xây dựng các chương trình khám phá, giáo dục, trải nghiệm, vui chơi, giải trí, hấp dẫn, bổ ích, nhất là phù hợp với các đối tượng học sinh, sinh viên…

Thứ tư, rào cản lớn nhất trong đổi mới trưng bày là nguồn kinh phí đầu tư từ ngân sách nhà nước hạn chế, trong khi yêu cầu đổi mới lại đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ từ nội dung, hình thức, kỹ thuật, mỹ thuật đến trang thiết bị, quảng bá hình ảnh... có nhiều công nghệ hiện đại, thiết bị giá thành tương đối cao. Vì vậy, khi đặt ra yêu cầu đổi mới hệ thống trưng bày cố định một cách toàn diện thì cũng cần tính toán về sự đầu tư thích đáng về ngân sách, có thể từ tăng nguồn vốn ngân sách nhà nước và kêu gọi xã hội hóa.

Hoàng Hiền