Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

  • hinh1.jpg
  • hinh2.jpg
  • hinh3.jpg

Đâm trâu - nghi lễ cổ truyền trong lễ hội của các dân tộc bản địa Lâm Đồng

Nghi lễ đâm trâu là một trong những nét văn hóa truyền thống mà ngày nay vẫn còn lưu giữ trong sinh hoạt lễ hội của cộng đồng người Mạ và Cơ Ho. Đây được xem là nét đặc trưng mang sắc thái dân tộc cổ xưa của các dân tộc thuộc ngữ hệ Môn - Khmer.

Goc trung bay le hoi dam trau

Một góc trưng bày văn hóa các dân tộc bản địa tại Bảo tàng Lâm Đồng, có hình ảnh về nghi lễ đâm trâu trong lễ hội.

Nghi lễ đâm trâu có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người Mạ và Cơ Ho, nó thể hiện lòng tôn kính đối với Giàng (Trời). Người dân cảm tạ Giàng đã phù hộ cho họ một mùa rẫy bội thu, cầu mong Giàng sẽ mang đến ấm no và mọi điều tốt đẹp. Nghi lễ đâm trâu là sinh hoạt văn hoá dân gian nổi bật nhất, mang tính tổng hợp cao, thể hiện rõ yếu tố cộng đồng, quan niệm về mối quan hệ mật thiết giữa con người với thần linh và thiên nhiên. Nhiều loại hình nghệ thuật dân gian cũng tham gia vào nghi lễ này, như âm nhạc, sân khấu, múa hát.

Nghi lễ đâm trâu thường được tổ chức sau những ngày mùa thu hoạch lúa hay cúng nhà dài, đám cưới, trả lễ, phạt vạ… Các nghi thức trong nghi lễ đâm trâu được tổ chức rất trang trọng, thể hiện sự thiêng liêng trong tín ngưỡng của cư dân bản địa. Lễ hội thường được tổ chức sau vụ thu hoạch mùa màng gọi là Lễ mừng lúa mới. Vào dịp này, dân trong buôn làng tập trung đông đủ, váy khố mới được đem ra trưng diện. Sau khi dựng cây nêu với màu sắc, hoa văn trang trí lộng lẫy, công phu tại một sân rộng gần kho lúa, con trâu sẽ được cột ở đây. Cây nêu được xem là vật thiêng của lễ hội, được ví là trục vũ trụ thông tam giới, giúp con người bắc nhịp cầu tâm linh với các đấng thần linh và cõi ông bà tổ tiên.

Buổi lễ chỉ bắt đầu khi bình minh lên hoặc hoàng hôn xuống. Người chủ tổ chức cuộc đâm trâu trải một chiếc chiếu ngồi cùng già làng nói chuyện và bày ra những vật dụng cần thiết. Một chóe rượu ngon được mang tới, chủ tế buổi lễ trịnh trọng đọc lời tế cúng mời gọi thần linh về dự lễ ăn trâu, rồi mọi người cùng nhau uống rượu. Sau đó cồng chiêng nổi lên, thanh niên nam nữ sẽ cùng vào nhảy múa theo điệu nhạc.
Khi đâm trâu, người chủ tế sẽ dùng xà gạt nghi lễ chặt vào hai khuỷu chân sau của trâu cho nó quỵ xuống. Tiếp đó họ dùng lao đâm vào mạn sườn trâu để kết thúc kiếp sống của nó. Sau khi trâu chết, họ dùng mền đắp lên trâu, đọc lời tế cuối cùng vĩnh biệt con trâu xong và bắt đầu xẻ thịt, lấy máu trâu búng xung quanh nơi làm lễ và bôi lên trán những người tham dự. Thịt trâu một phần được chia đều cho những người trong buôn làng, đầu và chân trâu được treo lên cây nêu, phần còn lại họ cùng nhau nướng chín để uống rượu cần. Những người trong buôn làng tham dự lễ hội mang theo nhạc cụ để diễn tấu và đem rượu cần đến để cùng nhau uống. Tiếng tù và nổi lên, trai tráng thanh niên cùng nhau đánh đồng la, thổi khèn bầu và nhảy múa. Trong suốt cả ngày và đêm diễn ra lễ hội, mọi người sẽ nhảy múa theo tiếng chiêng, tiếng trống, tiếng khèn bầu…

Nghi lễ đâm trâu cùng với các hoạt động văn hóa truyền thống mang nhiều ý nghĩa văn hóa và tâm linh. Nghi lễ đâm trâu trong quan niệm của đồng bào dân tộc Mạ và Cơ ho là lễ hiến sinh quan trọng nhất, là sự “thông quan” giữa con người với Giàng và thần linh, là lời cảm tạ Giàng, cảm tạ thần linh đã cho mưa thuận gió hoà, đã giúp ngăn cản muông thú, chim chóc không phá hoại rẫy nương, cho mùa màng tươi tốt, dân làng sống hoà thuận, vui vẻ, không xảy ra dịch bệnh... Tiếng cồng chiêng, tiếng hát, những vũ điệu tạo niềm tin mùa bội thu, hăng say lao động sản xuất trước cuộc sống thường trực bất trắc, thiên tai, địch họa. Để sinh tồn và phát triển, vượt qua mọi thách thức ấy, con người cần giao lưu gắn kết cộng đồng, cùng hướng tới sức mạnh siêu nhiên qua hình ảnh các thần linh trong nghi lễ.
Nghi lễ đâm trâu ngoài yếu tố tâm linh, tập tục hiến sinh, thờ cúng trời đất, thần linh, còn tạo chất men cho ngày hội của âm nhạc, ca hát…Tất cả mọi người cùng nhau nhảy múa, ăn uống, trò chuyện, tạ ơn thần linh, đất trời cho lúa đầy bồ và dòng suối mát không bao giờ cạn nước. Sau nghi lễ đâm trâu, mọi nỗi buồn, hiềm khích, đố kỵ trong làng được thần linh mang đi, niềm vui và hạnh phúc được nhân lên gấp bội, ai nấy hăng hái lao động sản xuất trở lại.

Ngày nay, trong cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc bản địa ở Lâm đồng nói riêng, nhiều lễ hội đã bị biến tướng hoặc mai một do nhiều nguyên nhân. Song nghi lễ đâm trâu trong nhiều lễ hội lớn vẫn được các dân tộc thiều số duy trì. Đó là nét văn hóa tổng hòa giữa con người và thiên nhiên, mang ý nghĩa tâm linh và nhân sinh độc đáo. Qua nghi lễ đâm trâu, đồng bào không chỉ hướng về thần linh, mà còn là dịp quây quần, bày tỏ tình cảm với nhau bằng điệu múa, lời ca, bằng tiếng cồng chiêng, tiếng trống, tiếng khèn…Và điều quan trọng hơn, giữa con người có sự gắn kết cộng đồng, cùng nhau hy vọng, ước mong cho cuộc sống luôn yên bình, ấm no và hạnh phúc.

Phùng Trọng Khuê