Bảo tàng Lâm Đồng | Lam Dong Museum

Tục cà răng căng tai của một số tộc người ở Tây Nguyên

Cà răng, căng tai là một tập tục có từ lâu đời và khá phổ biến trong một số tộc người ở Tây Nguyên như Ê đê, Bana, M’nông, Mạ, Stiên… Ngoài việc làm đẹp theo quan niệm riêng của dân tộc, cà răng căng tai còn chứng tỏ lòng dũng cảm, sự trưởng thành của người con trai và con gái.

 Đây là một thử thách mà bất cứ người con trai, con gái của các tộc người này đều phải trải qua, nếu không sẽ không được bộ tộc và buôn làng công nhận là thành viên và sẽ bị chê cười. Trai không lấy được vợ, gái không lấy được chồng. Người Mạ, M’nông, Stiêng cho rằng người đàn bà không chịu cà răng là người không có giá trị nhân phẩm. Căng tai cũng là để cho thấy người con gái nhẫn nại, chịu thương chịu khó.

Con trai không chịu cà răng thì cũng không chứng tỏ được lòng dũng cảm của mình để đương đầu với những thử thách trong cuộc sống và chiến đấu chống  kẻ thù để bảo vệ bộ tộc và buôn làng.

Tục cà răng

Cà răng là một cực hình rất đau đớn, khổ sở nhưng các chàng trai, cô gái miền sơn cước này vẫn tự nguyện xin được cà răng để hội nhập vào xã hội và cộng đồng, để được mọi người trong buôn làng công nhận là đẹp và đã trưởng thành. Cà răng thường được tiến hành đối với thanh niên nam nữ ở độ tuổi 15-16 khi răng đã mọc hết.

Để cà răng, họ có thể dùng nhiều cách khác nhau: có dân tộc thì dùng cưa, có dân tộc thì dùng đá để cà, có dân tộc thi dùng dao nhỏ có hình lưỡi cưa để cắt. Số lượng răng được cà thường là 6 hoặc 4 cái răng cửa phía trước, cũng có dân tộc còn vót thêm 6 cái răng cửa của hàm dưới theo hình tam giác nhọn như người Mạ ở vùng Đạ Tẻh, Cát Tiên (Lâm Đồng). Thường người được cà răng phải nằm trên đống rơm, cỏ hoặc trên sàn  nhà, đầu gối lên đùi người cà răng để người này cầm dao hình lưỡi cưa hoặc đá tiến hành cà răng. Sau khi cà răng xong, người ta lấy nhựa một loại cây rừng (cây thuốc) đem hơ trên lửa cho sôi rồi bôi vào chỗ chân răng bị cà, hoặc lấy cây K’nhài ngâm với nước thuốc lá tươi, dùng bông thấm vào và ngậm từ 2 đến 3 tháng mới hết đau, răng mới bóng đẹp(theo kinh nghiệm của người Mạ).

Tục căng tai

Theo quan niệm của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên thì lỗ tai phải to rộng, dái tai phải dài mới là tiêu chuẩn để đánh giá cái đẹp. Nhất là đối với phụ nữ, người Mạ còn coi đây như  là một  tiêu chí để đánh giá lười biếng hay chịu thương, chịu khó (nếu lỗ tai căng to thì chứng tỏ người đó siêng năng,chăm chỉ).

Để có thể căng tai, đầu tiên người ta phải dùng dùi nhọn hoặc gai cây chanh xuyên lỗ ở dái tai, rồi dùng nước gừng đun sôi để rửa hàng ngày. Thỉnh thoảng, họ phải vê, xoay gai chanh hoặc lõi gỗ khi xuyên để lại trong dái tai để tạo lỗ. Khi vết thương lành hẳn, họ dùng lõi gỗ nhỏ hoặc tre để căng dần đến một độ lớn nhất định thì có thể thay thế bằng vòng lồ ô có dạng khuyên tròn để căng cho to dần. Theo quan niệm của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên thì lỗ tai căng càng to thì càng đẹp và càng chứng tỏ được sự quyền quý. Thường những nhà giàu có thì căng tai bằng ngà voi, những nhà nghèo thì dùng lồ ô để căng tai. Ngà voi căng tai thường được mua của người Thái Lan thông qua trao đổi hàng hóa, nhưng cũng có nơi họ săn voi cắt lấy ngà và tự làm vật căng tai.

Cà răng căng tai thường được hiểu là để làm đẹp, chứng tỏ lòng dũng cảm, cũng như được công nhận đã trưởng thành theo quan niệm của một số tộc người ở Tây Nguyên, nhưng theo lời của già làng Y Bhiong Niê (A ma  H’loan) người Ê đê ở buôn A kõ  D’hong (phường Tân Hội, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lăk) thì tục cà răng còn xuất phát từ một câu chuyện tình bi thương của một đôi trai gái của hai bộ tộc. Chàng và nàng đã từng quấn quýt bên nhau như  đôi chim chơ rao mỗi khi lên rừng, đi rẫy và đã cùng nguyện ước một ngày được nên vợ nên chồng. Nhưng khi đôi trẻ về thưa với mẹ cha và những người lớn trong bộ tộc thì không được chấp thuận. Chàng đã nài nỉ đến khô cả cổ, nàng đã khóc cạn hết cả nước mắt mà vẫn không lay chuyển được người lớn thay đổi quyết định. Quá thương nhau, họ cảm thấy cuộc sống thật vô nghĩa nếu không được ở bên nhau.Vì vậy hai người đã hẹn nhau lên rừng lấy củi để gặp mặt và yêu thương một lần như vợ chồng. Sau đó, đôi trai gái tội nghiệp đã lấy dây rừng tự trói chặt hai thân vào nhau rồi cùng cắn lưỡi tự tử. Sau cái chết  bi thương của họ, già làng của các bộ tộc trong vùng đã họp lại để cùng đưa ra một quyết định và sau đó đã trở thành luật tục là con trai, con gái khi tới tuổi trưởng thành đều phải cà răng để không thể làm chuyện dại dột là cắn lưỡi tự tử vì tình nữa.

Tục cà răng căng tai là một trong những nét văn hóa đặc trưng phản ánh nhân sinh quan và quan niệm về cái đẹp của một số tộc người ở Tây Nguyên. Nó đã từng tồn tại một thời gian dài trong lịch sử, nhưng ngày nay với cuộc sống hiện đại, hội nhập và giao lưu văn hóa nên nhận thức và quan niệm của đồng bào cũng đã có nhiều thay đổi. Tục cà răng căng tai không còn tồn tại và phổ biến ở các tộc người vùng Tây Nguyên như trước đây mà chỉ thấy ở thế hệ người già từ 60 - 70 tuổi trở lên. Các chàng trai, cô gái Tây Nguyên ngày nay không còn phải khổ sở vì phải chịu những cực hình để “làm đẹp” theo quan niệm xưa. Họ tự do và tươi tắn hơn với hàm răng trắng bóng và cặp bông tai xinh xắn thay cho vòng lồ ô hay cặp căng tai bằng ngà voi nặng trĩu trước đây./.

Đoàn Bích Ngọ